مهم ترین نشانه های بیماری های مری عبارت است از : اشکال در بلع، درد مری و بالا آوردن غذا.

اشکال در بلع غذا (بلع مشکل)

اشکال در بلع غذا به معنی احساس گرفتگی یا انسداد در مسیر عبور غذا از دهان، حلق یا مری است. بعضی بیماران یکسری نشانه های مشابه را با اشکال در بلع غذا اشتباه می گیرند در حالی که اشکال در بلع غذا با این نشانه ها فرق می کند. این علایم از این قرار است :

*بلع دردناک به معنی احساس درد در هنگام بلع غذا است. در مواردی بلع دردناک به طور همزمان با اشکال در بلع وجود دارد ولی گاهی اوقات فقط در هنگام بلع غذا درد احساس می شود و اشکال در بلع وجود ندارد و غذا به راحتی از مسیر حلق و مری عبور می کند.

*احساس توده در گلو : در این حالت نیز هنگام بلع غذا اشکالی وجود ندارد ولی بیمار به طور مداوم و بدون ارتباط با غذا خوردن احساس می کند که توده ای در گلویش گیر کرده است یا در ناحیه گلو احساس گرفتگی و فشار می کند.

*ترس از غذا یا ترس از بلع غذا : در این موارد بیمار به علت ناراحتی هایی که متعاقب غذا خوردن یا بلع ایجاد می شود از غذا خوردن یا بلع غذا امتناع می کند. مثلا" در کم خونی روده همیشه حدود 20 دقیقه پس از صرف غذا درد شدید شکم به وجود می آید. بیمار به منظور جلوگیری از بروز درد شکم از غذا خوردن می ترسد یا در بیماری هایی نظیر هاری، کزاز و فلج حلقی در هنگام بلع غذا ماده غذایی وارد مجاری تنفسی و موجب تنگی نفس شدید و احساس خفگی بیمار می شود. به همین جهت بیمار از بلع غذا بسیار نگران است.

*احساس پری در ناحیه بالای شکم : این حالت نیز همراه با انسداد یا اشکال در مسیر عبور غذا نیست بلکه متعاقب صرف غذا یا بلع هوا احساس پری و تورم به وجود می آید.

انواع بلع مشکل

انتقال طبیعی ماده غذایی در مسیر بلع بستگی به اندازه لقمه غذا، قطر مسیر بلع، حرکات انقباضی مسیر و باز شدن طبیعی و به موقع اسفنکترها یا دریچه های ورودی (فوقانی) و خروجی (تحتانی) مری دارد. به طور کلی دو نوع اشکال در بلع وجود دارد : 1-اشکال مکانیکی 2-اشکال حرکتی

1-اشکال مکانیکی زمانی است که مجرای داخلی حلق یا مری مسدود یا جدار حلق و مری دچار آسیب مکانیکی شده یا مسیر عبور غذا از بیرون تحت فشار قرار گرفته است. نمونه های عوامل و بیماری های موجد اشکال مکانیکی بلع از این قرار است :

*لقمه بزرگ غذا

*جسم خارجی بلعیده شده

*التهاب و تورم شدید حلق و مری به علت ویروس، باکتری، قارچ، مواد سوزان، حرارت، ...

*حلقه ها و پرده های مسیر بلع

*تنگی خوش خیم ناشی از زخم مری، سابقه مصرف مواد سوزان یا قرص

*تنگی بدخیم ناشی از سرطان مری، لنفوم

*دیورتیکول زنکر خیلی بزرگ

*غده تیرویید خیلی بزرگ

2-اشکال حرکتی زمانی است که حرکات انقباضی مسیر بلع دچار مشکل شود یا

اسفنکتر های ورودی و خروجی مری به موقع و به میزان کافی باز نشود. نمونه های بیماری های موجد اشکال حرکتی بلع عبارت است از :

*سکته مغزی

*فلج اطفال و عوارض بعدی آن

*پلی میوزیت

*اسکلرودرمی

*آشالازی

*اسپاسم منتشر مری

نحوه برخورد با بیمار مبتلا به بلع مشکل

شرح حال و سیر پیدایش بلع مشکل و علایم همراه آن جهت تشخیص علت، مهم است. نوع غذای مصرفی اهمیت دارد. اگر فقط اشکال در بلع غذاهای جامد باشد، یعنی اشکال مکانیکی در مسیر بلع وجود دارد و هنوز تمام مجرای عبور غذا بسته نشده است. پس از مدتی اشکال مکانیکی ممکن است پیشرفت کند و موجب اشکال در بلع مواد غذایی جامد و مایع شود. در موارد اختلال حرکتی مری و اشکال حرکتی بلع از ابتدا بلع مواد غذایی جامد و مایع با مشکل مواجه می شود ( نظیر آشالازی و اسپاسم منتشر مری) .

مدت زمان و سیر پیدایش بلع مشکل : اشکال موقت و کوتاه مدت در بلع غذا ممکن است ناشی از یک فرآیند التهابی و تورمی باشد، در حالی که اشکال پیش رونده و طولانی مدت ( چند هفته تا چند ماه) ممکن است به علت سرطان مری باشد. اشکال دوره ای و متناوب در بلع غذا در طول چند سال ممکن است ناشی از وجود حلقه های مخاطی در حلق یا مری باشد.

علایم همراه : کاهش وزن بسیار زیاد نشانه بدخیمی و سرطان است. اگر خشونت صدا قبل از بروز اشکال در بلع وجود داشته باشد، مشکل اصلی در ناحیه حنجره است. اگر ابتدا اشکال در بلع و سپس خشونت صدا بروز کند باید به فکر سرطان مری بود. گاهی اوقات خشونت صدا ناشی از رفلاکس یا برگشت اسید معده به طرف مری و حنجره است که موجب تورم شدید حنجره می گردد. سکسکه همراه با بلع مشکل نشان می دهد که احتمالا" آسیب در ناحیه پایین مری وجود دارد. درد قفسه سینه همزمان با بلع مشکل نشانه بیماری اسپاسم منتشر مری است. همین حالت در موارد گیر کردن یک لقمه غذایی خیلی بزرگ در مسیر عبور غذا نیز به وجود می آید. سابقه طولانی مدت سوزش سر دل و بیماری رفلاکس قبل از بروز اشکال در بلع، نشانه ایجاد تنگی خوش خیم مری ثانوی به سوزش سر دل و زخم مری است. در موارد بلع دردناک همزمان با اشکال در بلع باید به فکر ورم مری ناشی از عفونت قارچی یا ویروسی یا مصرف قرص بود.

اقدام های تشخیصی

همه بیماران مبتلا به اشکال در بلع باید به طور کامل و جدی بررسی شوند تا علت این علامت مهم مشخص شود. اقدام های تشخیصی که بر حسب مورد توسط پزشک معالج توصیه می گردد شامل عکسبرداری ساده و رنگی مری، آندوسکپی و مانومتری مری است.

درد مری

سوزش سر دل به معنی احساس ناراحتی سوزشی ناحیه پشت جناغ است که به صورت موجی به طرف بالا و پایین حرکت می کند. در موارد شدید به کناره های قفسه سینه، گردن و زوایای فک پایین انتشار می یابد. سوزش سر دل نشانه مشخصه بیماری رفلاکس یا برگشت محتویات معده به مری است و ممکن است همراه با احساس بالا آوردن غذا یا ورود یک مایع گرم به داخل دهان باشد.

درد هنگام بلع یا بلع دردناک مشخصه ورم مری با مکانیسمی غیر از رفلاکس یا برگشت محتویات معده است. این حالت بیشتر در ورم مری ناشی از عفونت قارچی یا ویروسی ایجاد می شود. سایر مواردی که منجر به بلع دردناک می شود، عبارت است از :

*زخم مری

*سرطان پیشرفته مری که به بیرون مری تهاجم پیدا کرده باشد

*آسیب مری به علت مصرف مواد سوزان (اسید، قلیا، ... )

*سوراخ شدن مری

در بیماری رفلاکس، بلع دردناک غیر معمول است مگر اینکه عارضه ای پیدا شده باشد.

درد قفسه سینه : به جز دو مورد سوزش سر دل و بلع دردناک ممکن است در یک سری بیماری های دیگر نیز درد در ناحیه قفسه سینه به وجود آید. علت این دردها معمولا"ناشی از بیماری رفلاکس یا بیماری اسپاسم منتشر مری است. سایر علل درد قفسه سینه عبارت است از :

*سرطان پیشرفته مری

*زخم مری

*کم خونی عروق کرونر قلب

*اختلالات حرکتی مری

*اختلالات رفتاری و روان تنی

*افسردگی و اضطراب

*واکنش های ناشی از ترس و هراس بیش از حد

*سایر اختلالات روانپزشکی

از میان تمام علل درد قفسه سینه، کم خونی عروق قلب از همه مهمتر است و در هر بیمار مبتلا به درد در این ناحیه باید به دقت بررسی شود. اگر آزمایش ها و بررسی های تخصصی نشان دهد که قلب و عروق آن سالم است و علت درد قفسه سینه، غیر قلبی است، باید سایر علل را بررسی کرد. از بین علل غیر قلبی درد قفسه سینه شایعترین علل مربوط به لوله گوارش است و از بین علل گوارشی شایعترین علت مربوط به بیماری رفلاکس یا برگشت محتویات معده به مری است.

بالا آوردن غذا

بالا آوردن غذا به ورود محتویات معده یا مری به داخل دهان بدون زور زدن یا فشار گفته می شود. در مواردی که علت بالا آوردن غذا انسداد قسمت پایین مری (نظیر آشالازی) یا دیورتیکول بزرگ مری باشد، مواد بالا آمده بیمزه و حاوی غذاهای هضم نشده است. برگشت یا بالا آوردن مواد ترش یا تلخ در بیماری رفلاکس شدید رخ می دهد و به علت نارسایی دریچه های ورودی و خروجی مری است. بالا آوردن غذا ممکن است منجر به ورود مواد غذایی به مجاری تنفسی و حملات سرفه و احساس خفگی شود و بیمار را ناگهان از خواب بیدار کند.

جمع شدن آب فراوان در دهان یا آب ریزش از دهان یک واکنش دفاعی در پاسخ به ورود اسید به مری است. در واقع آب دهان که قلیایی است، به میزان زیاد ترشح می شود تا پس از بلع وارد مری و معده شود و اسید اضافی را خنثی کند.

اختلالات حرکتی مری

احساس توده در گلو

احساس وجود توده یا گرفتگی در ناحیه گلو، به خصوص در افرادی که اختلالات عاطفی دارند، اتفاق می افتد. این حالت به خصوص در خانمها دیده می شود. علیرغم احساس گرفتگی یا توده درحلق، بیماران در هنگام بلع غذای جامد یا مایع هیچ مشکلی ندارند. عکسبرداری رنگی مری، آندوسکپی و مانومتری (اندازه گیری فشار قسمت های مختلف حلق و مری ) طبیعی است. این بیماران به درمان دارویی خاصی نیاز ندارند و کافی است با مراجعات پزشکی و توضیحات پزشک معالج مطمئن شوند که مشکل انسدادی در ناحیه گلو ندارند. پس از حصول اطمینان بیماری معمولا"خود به خود برطرف می شود. گاهی اوقات ممکن است نیاز به مصرف داروهای آرامبخش باشد. بعضی از بیمارانی که احساس گرفتگی گلو دارند، مبتلا به بیماری رفلاکس یا سوزش سر دل هستند. در این بیماران مصرف داروهای ضد اسید یا سایر داروهای سوزش سر دل لازم است.